затёк — затёк, а … Русский орфографический словарь
затёс — затёс, а … Русский орфографический словарь
затёс — затёс … Словарь употребления буквы Ё
затёк — затёк, затёки, затёка, затёков, затёку, затёкам, затёк, затёки, затёком, затёками, затёке, затёках (Источник: «Полная акцентуированная парадигма по А. А. Зализняку») … Формы слов
затёс — затёс, затёсы, затёса, затёсов, затёсу, затёсам, затёс, затёсы, затёсом, затёсами, затёсе, затёсах (Источник: «Полная акцентуированная парадигма по А. А. Зализняку») … Формы слов
затёс — м.; = затесь 1. процесс действия по гл. затёсывать 2. Результат такого действия; небольшой срез, стёсанное место на стволе дерева, бревне и т.п.; затёска 2.. Толковый словарь Ефремовой. Т. Ф. Ефремова. 2000 … Современный толковый словарь русского языка Ефремовой
Сөз түрлері: атауыш сөздер, көмекші сөздер, одағай сөздер. Сөз таптары: Зат есім, түрлері, зат есімнің түрленуі, сөйлемдегі қызметі
Сөз табы – лексика-грамматикалық сипаттары мен белгілері ортақ болып келетін сөздер тобы. Қазақ тілінде 9 сөз табы бар.
Сөздерді топтастырудың үш принципі бар: 1) лексикалық-семантикалық сипаты; 2) синтаксистік қызметі; 3) морфологиялық белгісі.
Сөз таптарының лексика-семантикалық сипаты. Әр сөздің өзіндік ұғымы, мағынасы болады. Мысалы, зат есім заттың атын:адам, мектеп, табиғат;сын есім заттың сынын:жақсы, биік, қара, таза, үлкен;сан есім заттың санын:үш, жеті, елу, мың;етістік істің қимылын:бару, келу, айт білдіреді. Бұл тұжырымдар сөзді лексика-семантикалық жағынан сипаттайды.
Сөз таптарының синтаксистік қызметі. Әр сөз табы белгілі бір сөйлем мүшесінің қызметін атқарады. Сөз таптарының сөйлемдегі бұл функциясы синтаксистік қызмет деп аталады.
Сөз таптарының морфологиялық белгісі әр сөз табының сөз
тудыру тәсілі мен түрленуіне, грамматикалық ерекшелігіне қатысты болады.
Қазақ тіліндегі сөздер семантикалық және морфологиялық белгілеріне қарай үш үлкен топқа бөлінеді.
Сөз түрлері
Атауыш
Көмекші сөздер
Одағай сөздер
Атауыш сөздер – лексикалық та, грамматикалық та мағынасы бар, басқа сөздермен байланыса алатын дербес сөздер.
Көмекші сөздер – лексикалық мағынасы жоқ, көбінесе грамматикалық қызмет атқаратын жәрдемші сөздер.
Одағай сөздер – адамның көңіл күйі мен сезімін білдіру үшін қолданылатын сөздер.
Зат есім – заттың, құбылыстың атауы болатын, заттың атын білдіретін сөздер. Сұрақтары: кім? не? кімдер? нелер?
Мысалы: кім? – ана, ақын, етікші, жазушы, елші, оқушы, аспаз, кәсіпкер, зейнеткер, арбакеш, ұстаз, ақылгөй,жәрдемші,т.б.
Зат есім түрленеді, яғни септеледі, көптеледі, жіктеледі, тәуелденеді.
Зат есімнің сөйлемдегі негізгі қызметі – бастауыш пен толықтауыш, алайда зат есім түрленіп келіп барлық сөйлем мүшелерінің қызметін атқара алады.
Балықшылар теңізге қарай бет алды. Балықшылар – кімдер? – бастауыш. Тілекке әкесінің сөзі көп ой салды. Тілекке– кімге? –толықтауыш,әкесінің– кімнің? – анықтауыш, сөзі –несі?– бастауыш. Елдос Астанадан Алматыға ұшақпен ұшып келді.Астанадан– қайдан? – пысықтауыш, Алматыға – қайда? – пысықтауыш, ұшақпен –немен?– толықтауыш. Адам бойындағы асыл қасиет – адамгершілік.
Адамгершілік зат есімі сөйлемді аяқтап, ойды тиянақтап баяндауыш қызметін атқарып тұр. Зат есім жіктеліп келіп те сөйлемнің баяндауышы болады. Мысалы, Бар қазақтың Абайы.
Қазақ тілінде жеке тұрғанда толық мағынасы болмайтын, сөйлем мүшесінің қызметін атқара алмайтын, алдындағы есім сөзге көмекшілік қызмет атқаратын сөздер де кездеседі. Ондай сөздер көмекші есімдер деп аталады. Көмекші есімдер зат есіммен ілік септігі арқылы байланысады, яғни, зат есім ілік септігінде, көмекші есім тәуелдік жалғауында келеді. Мысалы, қаланың сырты, жердің асты, үстелдің үсті, мектептің алды, дүкеннің қасы, үйдің жаны, ауылдың маңы, ыдыстың тү(п)бі, көшенің арасы, бөлменің іші.
Көмекші есімдер зат есім сияқты түрленіп қолданылады. Мысалы, Ауылдың жанында бір қора мал жайылып жүр. Ауылдың жанында – қайда? – пысықтауыш.
Зат есім, зат есімнің түрлері: анықтама, ережесі, мысалдар
Зат есімнің лексикалық-семантикалық қатары (Лексико-семантические разряды существительного) 1. Нақтылы (деректі) зат есім – көзге көрінетін, денеге сезілетін деректі зат атауы.
(Конкретные имена существительные – название отдельных ощущаемых, видимых предметов). Мысалы: мектеп, әріп, қала, Азамат, үй, қоян т.б. 2. Жалпылық (дерексіз) зат есім – көзге көрінбейтін, денеге сезілмейтін, тек ойша топшылап айтылатын заттар атауы. ( Абстрактные имена – отвлеченные понятия).
Мысалы:намыс,әдет,егемендік, мінез т.б.
3. Жалпы зат есім – бірыңғай заттардың, нәрселердің жалпылама атауы. (Нарицательные имена – общее название каких-либо предметов). Мысалы: кітап, қалам, қоян, есік, шаш, қол, доп т.б.
4. Жалқы зат есім – адамның аты-жөні, бірыңғай заттың дараланған жеке атауы. Жалқы есімдер бас әріппен басталып жазылады. Мемлекеттік жоғары қызмет бабы, құрмет тақтарының аттары жалқы есімге жатып, барлық сөзі бас әріппен жазылады. Жалпы қызмет бабының аттары мен жай атақтың алғашқы сөзі ғана бас әріппен жазылады.
(Собственные имена – имена людей,отдельные названия общих наименований предметов.
Собственные имена пишутся с заглавной буквы. Названия высших государственных должностей относятся к собственным именам и все слова в их составе пишутся с заглавной буквы. В названиях общих должностей и в званиях с заглавной буквы пишутся только первые слова).
Мысалы: Абай, Құлагер, Еңбек Ері, Оқу министрі, Ғылым академиясы т.б. Есте сақта. (Запомни).
Күрделі есім құрамындағы анықтауыш екінші сөз болып келсе, онда ол кіші әріппен жазылады.
(Определение, находящееся в составном имени на втором месте, пишется с маленькой буквы). Мысалы: Баян сұлу, Ақан сері (бірақ, Ақсақ Темір, Жаяу Муса) т.б.
5. Жанды зат есім – тек адамға байланысты атаулар. (Одушевленные имена – к ним относятся существительные, обозначающие людей).
6. Жансыз зат есім – адамдар атауынан басқа барлық заттың атауы. (Неодушевленные имена – все прочие названия предметов, кроме людей.
7. Заттық зат есім – заттық ұғымның атауы. (Вещественные имена – названия веществ).
Мысалы: көмір, сүт, үн, мұнай т.б.
8. Жинақтау зат есім – бірыңғай заттардың жалпы атауы. (Собирательные имена – названия совокупных однородных веществ). Мысалы: жастық, жан-жануар, туыс-бауыр т.б.
Зат есімнің семантикалық жіктемесі (Семантические признаки существительного)
Зат есімнің 3 түрлі грамматикалық категориялары бар. (У имени существительного есть 3 грамматических категорий). 1. Жекелік және көптік категориясы (категория мн.числа и лица). 2. Тәуелдік категориясы (категория принадлежности). 3. Септік категориясы (категория падежа). Мысалы: бала+лар+ы+мен т.б. Зат есімнің сөйлемдегі синтаксистік қызметі (Синтаксическая роль существительного в предложении) Зат есім сөйлем ішінде бастауыш, толықтауыш, пысықтауыш, анықтауыш, баяндауыш бола алады.
1. Бастауыш – зат есім сөйлемде атау септігінде тұрып, бастауыш болады. (основная грамматическая форма подлежащего – именительный падеж) Мысалы: Таулардан өзен ағар сарқыраған (Ы.А.).- не? Бастауыш.
2. Толықтауыш – зат есім атау мен ілік септіктерінен басқа септіктер тұлғасында болады. (существительное имеет грамматические формы всех падежей, кроме именительного и родительного, являясь дополнением) Мысалы: Көк торғын Көкшетауды мұнар басқан (С.С.).- нені? Толықтауыш.
4. Пысықтауыш – зат есім барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде келіп немесе көмекші есіммен, септеулік шылаулармен тіркесіп пысықтауыш болады. (существительное находится в дательном, местном, исходном, инструментальном падежах или сочетается со служебными именами, послелогами, являясь обстоятельством) Мысалы: Көкке қарай қанат қағып, Аққу кетті бұлдырап (С.С.).- қайда? Пысықтауыш
5. Баяндауыш – зат есімдер жіктеліп келіп немесе атау септігінде болып, баяндауыш болады. (существительные имея личные окончания или находясь в именительном падеже, являютя сказуемым) Мысалы: Ақ басты Алатаудың Жамбылымын (Ж.).- кімімін? Баяндауыш. Бала – артта қалған із, байлық – қолдағы мұз. – не?
КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР (Служебные имена)
КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР (Служебные имена) Көмекші есімдер – лексикалық мағынасы солғындау, толық мағыналы сөзбен тіркесе жұмсалатын есімдер. Көмекші есімдер негізгі есімдермен ілік септігі арқылы байланысады, яғни негізгі есім ілік септігінде, көмекші есім тәуелдік жалғауында келеді. Көмекші есім зат есім секілді көптеледі,тәуелденеді, септеледі. Септелгенде олар тәуелдік жалғауын жалғап барып септеледі. Көмекші есімдер қосарланып та келеді. Негізгі есімдермен тіркесіп, көбіне күрделі пысықтауыш қызметін атқарады. (Служебные имена – имена, частично сохранившие лексическое значение, выполняющие роль вспомогательных слов в сочетании со словами с полным лексическим значением. Служебные имена сочетаются с именами в родительном падеже, то есть непроизводные имена имеют окончания родительного падежа, а служебные имена – притяжательные окончания. Служебные имена как и имена существительные могут иметь форму единственного и множественного числа, образуют формы принадлежности и изменяются по падежам. По падежам они изменяются в форме принадлежности. Встречаются и парные служебные имена. В сочетании с производными именами служебные имена в основном выступают в качестве сложных объстоятельств). Жиі қалданылатын көмекші есімдер (часто используемые служебные имена): алды, арты, үсті, шеті, басы, айналасы, іші, беті, сырты, бойы, маңы, төңірегі, жағы, тұсы, арасы, асты, қасы, жаны, түбі, ортасы, жағасы, жүзі, қыры, маңайы, жан-жағы, үсті-басы, басы-қасы т.б. Мысалы: үйдің сырты, үйімнің қасында, үйіңіздің жанында, баланың қасы, столдың асты, елдің арасында, жол үсті, есік алды, жер асты.(около дома, под столом, среди людей и т.д). Көмекші есімнің септелуі (изменение служебных имен по падежам) А.с. сырты, үстім І. с. сыртының, үстімнің Б.с. сыртына, үстіме Т.с. сыртын, үстімді Ж.с. сыртында, үстімде Ш.с. сыртыңнан, үстімнен К.с. сыртымен, үстімен
затёк — затёк, а … Русский орфографический словарь
затёс — затёс, а … Русский орфографический словарь
затёс — затёс … Словарь употребления буквы Ё
затёк — затёк, затёки, затёка, затёков, затёку, затёкам, затёк, затёки, затёком, затёками, затёке, затёках (Источник: «Полная акцентуированная парадигма по А. А. Зализняку») … Формы слов
затёс — затёс, затёсы, затёса, затёсов, затёсу, затёсам, затёс, затёсы, затёсом, затёсами, затёсе, затёсах (Источник: «Полная акцентуированная парадигма по А. А. Зализняку») … Формы слов
затёс — м.; = затесь 1. процесс действия по гл. затёсывать 2. Результат такого действия; небольшой срез, стёсанное место на стволе дерева, бревне и т.п.; затёска 2.. Толковый словарь Ефремовой. Т. Ф. Ефремова. 2000 … Современный толковый словарь русского языка Ефремовой
«Современная профориентация педагогов и родителей, перспективы рынка труда и особенности личности подростка»
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
Описание презентации по отдельным слайдам:
Сабақ тақырыбы: Зат есім және оның түрлері
Фонетика нені зерттейді? Фонетикалық талдау қалай жүргізіледі? Сөздерге фонетикалық талдау жасаңыз. Буын және оның түрлері туралы не білесіз? Үндестік заңы деген не? Мысал келтіріңіз. Түбір мен қосымша деген не? Синоним және антоним жайлы не білесіз? Қосымша қандай түрлерге бөлінеді? Жұрнақ және жалғау деп неге айтылады? Тасымал деген не? Мысал келтіріңіз.
«Рейхан» тобына А – дауысты, жуан, езулік, қысаң С. П. А. З. Ш. Ы. «Розалина» тобына Ж. Ү. Г. Е. Р. І.
ЗАТ ЕСІМ жене оның түрлері ЗАТТЫҢ, ҚҰБЫЛЫСТЫҢ АТЫН БІЛДІРІП, КІМ? НЕ? ДЕГЕН СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП БЕРЕТІН СӨЗ ТОБЫН ЗАТ ЕСІМ ДЕП АТАЙМЫЗ. МЫСАЛЫ: АНА, ЖАЗУШЫ, ҮЙ, МЫСЫҚ.
Зат есім деген не? Зат есімдер мағынасына қарай қанша топқа бөлінеді? Жалпы зат есім деген не? Жалқы зат есімге мысал келтіріңіз. Деректі зат есім деп неге айтылады? Дерексіз зат есімге мысал келтіріңіз.
Үйге тапсырма: Зат есімнің мағыналық топтары бойынша сөйлемдер жазу
Курс повышения квалификации
Охрана труда
Курс профессиональной переподготовки
Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе
Курс профессиональной переподготовки
Охрана труда
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДВ-220216
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
В Оренбурге школьников переведут на дистанционное обучение с 9 декабря
Время чтения: 1 минута
Педагогам Северной Осетии в 2022 году будут выплачивать надбавки за стаж
Время чтения: 2 минуты
Учителям предлагают 1,5 миллиона рублей за переезд в Златоуст
Время чтения: 1 минута
Псковских школьников отправили на дистанционку до 10 декабря
Время чтения: 1 минута
Утверждены сроки заключительного этапа ВОШ
Время чтения: 1 минута
Путин поручил не считать выплаты за классное руководство в средней зарплате
Время чтения: 1 минута
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
